ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΤΟΥ ΠΛΟΙΟΥ ΄΄ΜΕΝΤΟΡΑ΄΄ ΠΟΥ ΜΕΤΕΦΕΡΕ ΤΑ ΚΛΕΜΜΕΝΑ ΓΛΥΠΤΑ Ο ΛΟΡΔΟΣ ΕΛΓΙΝ

15 Σεπτεμβρίου 1802. Το δικάταρτο ιστιοφόρο «Μέντωρ» αποπλέει από τον Πειραιά για την Αγγλία μέσω Μάλτας. Στα αμπάρια του βρίσκονται τα Γλυπτά του Παρθενώνα μαζί με άλλες αρχαιότητες που έχουν κλαπεί από μνημεία της Αθήνας, 16 κιβώτια και ένας μαρμάρινος θρόνος. Στο κατάστρωμά του κυκλοφορούν 18 άτομα - 12 μέλη του πληρώματος, τρεις επιβάτες, υπηρέτες και ο λόρδος Ελγιν. Δύο μέρες αργότερα έξω από το ακρωτήριο Ταίναρο ο «Μέντωρ» δεν θα αντέξει την κακοκαιρία. Θα επιχειρήσει να επιστρέψει στα Κύθηρα και να αγκυροβολήσει έξω από λιμάνι του Αβλέμονα.

Το πλοίο όμως τσακίζεται στα βράχια και βυθίζεται σε βάθος 22 μ., λες και μια ανώτερη δύναμη ήθελε τα πανέμορφα γλυπτά να μείνουν για πάντα στην Ελλάδα. Οι επιβάτες προλαβαίνουν να πηδήξουν στα βράχια και να σωθούν. ο «Μέντωρ» περνά στην Ιστορία και γίνεται ένα από τα πιο γνωστά και γεμάτα προκλήσεις για τους ερευνητές ναυάγια.

το 1980 ομάδα αρχαιολόγων του Ινστιτούτου Ενάλιων Αρχαιολογικών Ερευνών εντόπισαν το αρχαίο ναυάγιο. Και μπορεί κατάλοιπα από τον γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα να μην υπάρχουν στον βυθό αλλά τα θαμμένα στον βυθό ίχνη του που έρχονται στο φως είναι αρκετά για να αποκαλυφθούν χαμένες λεπτομέρειες και μυστικά από το ταξίδι του ξενιτεμού των Γλυπτών του Παρθενώνα. Ο λόρδος Έλγιν, μετά το ναυάγιο του «Μέντορα» είχε χρησιμοποιήσει Καλύμνιους ελεύθερους δύτες για να ανελκύσει ότι μπορούσε από το πολύτιμο φορτίο του. Η έρευνα εντόπισε τα υπολείμματα αυτής της προσπάθειας, όπως σκεύη και αντικείμενα του πληρώματος. Μέχρι σήμερα έχουν ανακαλυφθεί κουμπιά στολών και ενδυμάτων, φιάλες, μία κλεψύδρα, όργανα ναυσιπλοΐας, γυάλινα μελανοδοχεία, ένα φορητό ρολόι, και ένα πιστόλι, μία χρυσή αλυσίδα και νομίσματα.

Τα κιβώτια με τα κλεμμένα γλυπτά που φορτώθηκαν στο ιδιωτικό πλοίο του Έλγιν παρέμειναν στο βυθό του Αιγαίου περίπου έναν μήνα. Στον Βρετανό πρόξενο στα Κύθηρα ο Έλγιν έγραψε αμέσως μετά το ναυάγιο "Τα κιβώτια περιέχουν πέτρες χωρίς ιδιαίτερα μεγάλη αξία, αλλά είναι για μένα πολύ σημαντικό να τις περισώσω". Δυο χρόνια χρειάστηκαν δύτες εκείνη την εποχή για να καταφέρουν να ανελκύσουν το σύνολο των κιβωτίων ενώ ακολούθησαν κι άλλες δεδομένης της φήμης ότι υπάρχουν στον βυθό ακόμη τμήματα των Γλυπτών. Τα περίτεχνα μάρμαρα μας ταξίδεψαν οριστικά τον Φεβρουάριο του 1803 με το πλοίο Braakel για τη Γηραιά Αλβιόνα. Το 1807 τα μάρμαρα του Παρθενώνα εκτέθηκαν για το κοινό στο σπίτι του λόρδου στο Park Lane. Η έκθεση έκλεισε μετά από δύο χρόνια και παρέμεινε προσιτή μόνο σε προνομιούχους επισκέπτες. 

Οικονομικές δυσπραγίες οδήγησαν τον Έλγιν σε σκέψεις για την οικονομική εκμετάλλευση της συλλογής, με τη μετατροπή του σπιτιού του σε ιδιωτικό μουσείο. Άλλη σκέψη του ήταν να την κληροδοτήσει στο βρετανικό κράτος. Στις αρχές του 1810 το Βρετανικό Μουσείο προσέγγισε τον Έλγιν προκειμένου να εξασφαλίσει τη συλλογή. Το πέτυχε έξι χρόνια μετά πληρώνοντας 30 χιλ λίρες.

Το 1938, κατά τη διάρκεια του καθαρισμού τους, τα μάρμαρα υπέστησαν ανεπανόρθωτες ζημιές, μετά την λείανσή τους με μεταλλικές βούρτσες ενώ κάποια τμήματα των γλυπτών ίσως να σμιλεύτηκαν εκ νέου. Οι λεπτομέρειες του βανδαλισμού βρίσκονται ακόμα επτασφράγιστες στα βρετανικά απόρρητα μυστικά έγγραφα και στα ημερολόγια συντήρησης του Βρετανικού Μουσείου.