ΤΑ ΕΛΕΥΣΙΝΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ

Τέλη Σεπτεμβρίου οι αρχαίοι Αθηναίοι άρχιζαν τον πολυήμερο εορτασμό των Ελευσινίων Μυστηρίων, μιας από τις μεγαλύτερες γιορτές τους. H καρδιά της γιορτής κτυπούσε στην Ελευσίνα και ειδικότερα στο ιερό της Δήμητρας, θεάς της γεωργίας, και της κόρης της Περσεφόνης. τα Ελευσίνια Μυστήρια ξεπέρασαν το τοπικά σύνορα και άρχισαν να αποκτούν μια πανελλήνια εμβέλεια γύρω στο 600 π.X. υπόσχονταν στους μυημένους βάσιμες ελπίδες για μια ευτυχισμένη επίγεια ζωή και πάνω από όλα μια καλύτερη μοίρα στον Κάτω Κόσμο. Τις πρώτες μέρες κέντρο του εορτασμού ήταν η Αθήνα. Είχε προηγηθεί η μεταφορά από την Ελευσίνα, των μυστικών «ιερών» και η φύλαξή τους στο αθηναϊκό Ελευσίνιο στην Ακρόπολη. H γιορτή άρχιζε με το κάλεσμα των υποψηφίων μυστών να συγκεντρωθούν στην Ποικίλη Στοά της αθηναϊκής Αγοράς. Στα Μυστήρια μπορούσαν να μυηθούν οι πάντες, άνδρες, γυναίκες και δούλοι, πλην των βαρβάρων. Επρεπε όμως οι υποψήφιοι να εκπληρώνουν ορισμένες προϋποθέσεις όπως να διαθέτουν αγνότητα ψυχής και να έχουν χέρια αμόλυντα από ανθρώπινο αίμα. κάθε υποψήφιος πλήρωνε τα έξοδα της μύησης και ετίθετο υπό την καθοδήγηση ενός κατηχητή ο οποίος τον συνόδευε την ώρα της μύησής. Την επόμενη μέρα γινόταν η κάθοδος τους στο Φάληρο για το καθαρτήριο λουτρό. Ο καθένας τους έπαιρνε μαζί του στη θάλασσα και ένα χοιρίδιο που επρόκειτο αργότερα να το θυσιάσει και να ραντιστεί με το αίμα του.

Στις μέρες που ακολουθούσαν οι υ.μ. με θυσίες και νηστεία προετοιμάζονταν ψυχικά για τη μεγάλη στιγμή της μύησης, ενώ την πέμπτη μέρα μια μεγαλοπρεπής πομπή ξεκινούσε με συνοδεία στρατιωτικού αποσπάσματος και μουσικής από την Αθήνα και διασχίζοντας με τα πόδια  την Ιερά οδό, μια απόσταση πάνω από 20 χιλιόμετρα, έφτανε βράδυ στην Ελευσίνα. Η επόμενη μέρα ήταν η σημαντικότερη αφού σε αυτήν λάμβανε χώρα η διαδικασία της μύησης, αλλά οι πηγές μας είναι δυστυχώς ελάχιστες και σκοτεινές. Η Πολιτεία απαγόρευε αυστηρά την κοινοποίηση μυστικών των Μυστηρίων.. 

Το περιεχόμενο των τελετών παραμένει πάντως ως τις μέρες μας άλυτο μυστήριο, καθώς από τους συμμετέχοντες τηρούνταν απόλυτη μυστικότητα και η πολιτεία επέβαλλε σ’ αυτούς που την παραβίαζαν την ποινή του θανάτου. ο Διαγόρας ο Μήλιος, ο οποίος διακωμώδησε τα Μυστήρια επικηρύχθηκε από τους Αθηναίους. Ο Αλκιβιάδης, κατηγορούμενος για παρωδία των Μυστηρίων, καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο, ο τραγικός ποιητής Αισχύλος, κατηγορούμενος ότι σε τραγωδίες αποκάλυψε κάποια από τα απόρρητα, κινδύνευσε μεν αλλά απαλλάχθηκε. Τον άνθρωπο, από την πρώτη στιγμή της εμφάνισής του τον βασανίζει το ενδεχόμενο του θανάτου και του προκαλεί αξεπέραστο φόβο. H μύηση λοιπόν βοηθούσε τον αρχαίο πιστό να τον αντιμετωπίζει όχι ως το οριστικό τέλος του αλλά ως αφετηρία για μια καινούργια ζωή.

Στο απόγειο της ακμής τους τα Ελευσίνια μυστήρια έφθασαν κατά τη χρυσή εποχή της αθηναϊκής δημοκρατίας, τον 5ο αιώνα π.Χ όταν προσαρτήθηκε η Ελευσίνα στην Αθήνα. τα Mυστήρια διακρίνονταν σε Μεγάλα και Μικρά. Τα Μεγάλα γιορτάζονταν στην Αθήνα και στην Ελευσίνα, ενώ τα Μικρά στην Άγρα, προάστιο των Αθηνών, κοντά στον Αρδηττό στις όχθες του ποταμού Ιλισσού. Οι Αθηναίοι περιέβαλαν τα μυστήρια με εξαιρετική λαμπρότητα, αφενός για πολιτικούς λόγους και  αφετέρου για οικονομικούς σκοπούς. 

Το θανάσιμο πλήγμα εναντίον των μυστηρίων το έδωσε ο ηγεμόνας των Γότθων, Αλάριχος, ο οποίος πυρπόλησε το Ιερό Τελεστήριο. Η πυρπόληση και καταστροφή των ιερών συνοδεύτηκε από τον φόνο όλου του ιερατείου και έτσι επήλθε το τέλος των ελευσινίων μυστηρίων.